Author: Vet, W.A. van der.
Title: Het Biënboec van Thomas van Cantimpré en zijn exempelen.
Description: 's-Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1902. Contemp. halfcloth binding. xii,454 pp. Net exemplaar. Mailorder only - Alleen verzending mogelijk. Book condition : very good. - Studie naar de tekst Bonum universale de Apibus, in het Nederlands gewoonlijk Het Bieënboek genoemd, van Thomas van Cantimpré (1201-1272), een Vlaams-katholiek middeleeuws schrijver, predikant, theoloog en een broeder behorend tot de Orde der Dominicanen. Hij is vooral bekend om zijn encyclopedische woek over natuur De natura rerum, om de morele tekst Bonum universale de Apibus en om zijn hagiografische geschriften. De Bonum universale de apibus, een werk van morele en spirituele opbouw[ - gecomponeerd tussen 1256/57 en 1263, maar waarschijnlijk rond 1259 - dat is gebaseerd op de allegorie van het leven in een gemeenschap van bijen om problemen op te lossen verband houden met moreel gedrag en met de plichten van superieuren en ondergeschikten. Het Bonum universale de apibus is georganiseerd in 2 boeken: het eerste (De prelatis) handelt over de prelaten (bisschoppen, abten en andere hooggeplaatste geestelijken), terwijl het tweede (De subditis) handelt over ondergeschikten (beide monniken en leken). Elk hoofdstuk presenteert aan het begin de uiteenzetting van een eigenschap van bijen, gevolgd door een allegorische interpretatie van morele aard en vervolgens door een reeks voorbeelden. Terwijl de passages over bijen en allegorische interpretaties (zoals de auteur zelf vertelt zijn ontleend aan 'andere boeken', behandelt Thomas de kwestie van elk voorbeeld uit zijn eigen ervaring of uit hedendaagse orale, religieuze of seculiere bronnen. Al met al vertegenwoordigt de tekst daarom een verhandeling over praktische theologie en moraal. Net als de De natura rerum had de Bonum universale een groot fortuin: de manuscripttraditie is vruchtbaar, meer dan honderd manuscripten. Er zijn ook verschillende prenten gemaakt: een prent in Deventer vóór 1478, daarna een in Parijs en nog drie (1597, 1605, 1627) in Douai. De tekst heeft door de eeuwen heen ook veel schrijvers geïnspireerd, waaronder Johannes Nider, die zich voor de structuur van zijn Formicarius (1436-1438) liet inspireren door de Bonum universale. De Bonum universale de apibus had vervolgens brede weerklank, ook omdat het (in de paragraaf Cur Iudaei Christianum sanguinem effundant quotaannis de eerste systematische theorievorming bevat over de antisemitische zogenaamde 'bloedbeschuldiging', waarin joden worden beschuldigd van rituele moord op christenen . In een poging de reden achter deze vermeende rituelen te begrijpen, verzint Thomas een theorie dat sinds de moord op Christus de Joden leden aan bloedingen, volgens de uitroep van de menigte aan Pilatus: Moge zijn bloed over ons en over onze kinderen komen (Mt 27:25), zo zouden de joden christenen hebben gedood en vervolgens hun bloed in rituelen hebben gebruikt, in de overtuiging, zegt Thomas, dat ze op deze manier zichzelf konden genezen. In feite, zo beweerde hij, hadden ze de indicatie van een van hun profeten verkeerd geïnterpreteerd dat alleen christelijk bloed dit verdriet kon verlichten, terwijl de profetie in werkelijkheid figuurlijk verwees naar het bloed van Christus (alleen sanguine Christiano), symbolisch. gedronken tijdens de eucharistie: het enige goed voor de joden zou daarom de bekering tot het ware geloof zijn geweest. Thomas zegt dat hij dit hoorde van een niet nader omschreven bekeerde Jood, waarschijnlijk verwijzend naar Nicholas Donin. Binnen de Bonum universale vermeldt Thomas ook de godslasterlijke theorie van de drie bedriegers, volgens welke de grondleggers van de drie grote religies - Mozes, Jezus en Mohammed - de wereld zouden onderwerpen met hun sekten en hun leringen: [...] Mozes bedroog de joden, Jezus de christenen en Mohammed de heidenen. Thomas van Cantimpré schrijft dit idee toe aan de theoloog Simon van Doornik (of Simon de Tornaco, zoals Thomas hem noemt), een meester in de theologie aan de Universiteit van Parijs die, zo beweert hij, de epilepsie aanval verdiende, die hem stom (mute) maakte, omdat hij dat gezegd had.

Keywords: MEDIEVAL STUDIES, anti-semitism